Doemscenario’s die zomaar werkelijkheid kunnen worden, deel 1 – De dodelijke val

Je wilt er eigenlijk niet aan denken, maar je voor de waarheid verstoppen heeft geen zin. In deze nieuwe serie gaan we in op mogelijke gevaren op de arbeidsplaats. Door je voor te bereiden op deze doemscenario’s en het treffen van de juiste maatregelen maken we de risico’s samen kleiner. In dit eerste deel: hoe voorkom je vervolging vanwege een dodelijk valongeluk? 

Het Openbaar Ministerie luidt de noodklok: onveilig werken in de bouw is schering en inslag, met name bij werken op hoogte. Achtergrond van dit statement is een bedrijfsongeval in het Noord-Brabantse Heusden waarbij in 2020 een werknemer door een val van een onveilige steiger om het leven kwam. Wat gebeurde er precies? 

Reconstructie van een dodelijke val 

De werknemers van een Belgisch metaalbouwbedrijf waren bezig met de afbouw van een bedrijfsruimte voor een bedrijf in Heusden. Tijdens het verrichten van de demontagewerkzaamheden van een steiger viel het slachtoffer zo’n 4 meter naar beneden. Na onderzoek van de Nederlandse Arbeidsinspectie bleek de steiger, eigendom van het Belgische bedrijf, niet te voldoen aan de eisen.  

Zo was de steiger niet opgebouwd door werknemers die daarvoor bevoegd of opgeleid waren. Evenmin was de constructie voorzien van hekwerken, leuningen of dergelijke voorzieningen, noch was deze opgebouwd volgens de gebruiksaanwijzing. Reden voor de officier van justitie om eind maart 2023 een geldboete van 70.000 euro van het metaalbouwbedrijf te eisen, waarvan 25.000 euro voorwaardelijk met een proeftijd van drie jaar.  

Met de inzet van een veiligheidskundige was dit ongeluk voorkomen 

Zoals waarschijnlijk bekend, is een veiligheidskundige één van de vier kerndeskundigen die in de Arbowet genoemd worden. Hij of zij weet alle ins en outs van de actuele wet- en regelgeving op het gebied van arbeidsomstandigheden; dus van veiligheid, gezondheid en welzijn. Een veiligheidskundige kan jou – door middel van onderzoek, analyses, advisering en training -ondersteunen om de wettelijke verplichtingen na te komen. 

Veiligheid komt niet per ongeluk 

In de bovenstaande casus ontbraken drie cruciale (voorzorgs)maatregelen die een veiligheidskundige wel geborgd had, namelijk: 

• Kennisoverdracht – Voorlichting is cruciaal bij het werken op hoogte. Een veiligheidskundige had vooraf instructies voor het correct opbouwen, afbouwen én veilig gebruiken van een steiger gegeven. 
• Correcte labels – Het is verplicht om een steiger te laten keuren op veiligheid. Wanneer dit het geval is, wordt met een Scaftag aangegeven of een steiger veilig is om te betreden. 
• Toezicht – Onvoldoende of helemaal geen toezicht door een toezichthouder, zoals een veiligheidskundige, is mede een oorzaak dat onveilige steigers of onveilig werken op een steiger in stand blijven.  

Deze punten neemt een veiligheidskundige mee in zijn inspectierondes, die op basis van de RI&E worden ingericht. 

Werken zonder verplichte RI&E 

Treurig genoeg staat dit ongeluk niet op zichzelf, maar is het deel van een bredere trend. Uit de Monitor Arbeidsongevallen 2020 blijkt vallen van hoogte te behoren tot de meest gemelde ongevallen. Dat jaar werden er bij de Inspectie SZW (inmiddels weer bekend onder zijn oude naam Arbeidsinspectie) 468 ongevallen gemeld waarbij werkenden gewond zijn geraakt als gevolg van een val. 

Hoe verklaren we deze getallen? Naast het simpele feit dat werken op hoogte nu eenmaal risico’s met zich meebrengt, bevat het genoemde rapport cijfers die meer inzicht geven: in iets meer dan de helft van de bedrijven waar wordt gewerkt op hoogte ontbreekt de Risico Inventarisatie en Evaluatie (RI&E, 32%) of is werken op hoogte niet opgenomen als risico (21%). Dat de RI&E verplicht is volgens de Arbowet, kan voor de lezers van deze website als bekend verondersteld worden. Uiteraard volgt een RI&E waarin een belangrijk risico niet wordt meegenomen, de wet evenmin. 

Valgevaar en de RI&E checklist 

Overigens wordt niet voorgeschreven hoe je als werkgever de RI&E moet uitvoeren. Maar er zijn natuurlijk wel bepaalde eisen waaraan dit document moet voldoen. Dat zijn de volgende punten: 

• Het is een overzicht van de risico’s die het werk met zich meebrengt;
• Het bevat een beschrijving van gevaren en de risico-beperkende maatregelen;
• Het biedt een overzicht van risico’s voor bijzondere categorieën werknemers (in ieder geval voor werknemers die net in dienst zijn en zwangere of borstvoeding gevende werkneemsters);
• Daarnaast bevat het verslag een beschrijving van hoe werknemers toegang hebben tot bijvoorbeeld een bedrijfsarts;
• Er is een plan van aanpak met maatregelen om de risico’s te voorkómen of te beperken;
• En bij iedere maatregel uit het plan van aanpak moet worden aangegeven wanneer het wordt uitgevoerd. 

Het inventarisatiegedeelte moet gebaseerd zijn op incidenten uit het verleden en op de actuele informatie van de huidige processen van het bedrijf. Met deze bril op moet je jouw bedrijf gaan onderzoeken op alle zaken die gevaarlijk zijn of een bedreiging kunnen vormen voor jouw medewerkers. Concreet betekent dit dat een bedrijf dat op hoogte werkt, na moet gaan wat er mis kan gaan en hier maatregelen (zoals valnetten of helmen) tegen moet nemen. 

Wat we kunnen leren uit deze cijfers 

Uit ervaring weten we dat je in veel gevallen vraagtekens kan zetten bij de kwaliteit van de R&IE’s in de markt. Wij komen veel gekopieerde documenten tegen (niet-passende bij de bedrijfsvoering), summiere RI&E’s (al dan niet via internet gemaakt) of dezelfde project RI&E’s die voor alle (meest uiteenlopende) projecten worden gebruikt. Maar als je veiligheid serieus neemt, gaat het niet in de eerste plaats om het onnadenkend volgen van regeltjes, maar om het wegnemen van risico’s. Dat kan veel menselijk en financieel leed voorkomen. En dan hoef je ook niet meer bang te zijn voor een bezoek van de Nederlandse Arbeidsinspectie. 

Medio april doet de rechtbank uitspraak over de in dit artikel behandelde zaak.